Truyền thuyết về hoa Ban

Truyện cổ dân tộc Thái kể rằng: Ngày xưa có một chàng trai nghèo côi cút sống trong sự đùm bọc yêu thương của bà con dân bản, chàng vốn có vẻ đẹp tuấn tú, khô ngô, khỏe mạnh lại thông minh, dũng cảm và chịu thương chịu khó không nề hà việc gì từ cày nương, cày ruộng quăng chài, kéo lưới, săn bắt thú rừng, lấy củi, lấy gỗ dựng nhà đều rất giỏi. Chàng đem lòng yêu nàng Ban xinh đẹp con nhà phìa tạo (một chức sắc có quyền thế ở bản mường). Mối tình của đôi trai gái đẹp tựa trăng rằm, chuyện đến tai cha mẹ nàng Ban, tạo quan nổi giận lôi đình đòi giết chàng trai. Nàng Ban đau đớn không muốn mất người yêu, nửa đêm theo chàng chạy trốn vào rừng. Họ đi mãi vượt qua trăm suối, ngàn đèo, đến một khu rừng xa, kiệt sức và ôm nhau cùng chết. Ít lâu sau, một cây lạ mọc lên bên thi hài đôi trai gái trẻ; mùa đông cây rũ lá phủ kín thân xác họ, trông xa như thân cây khô, khẳng khiu, gày guộc, để rồi mỗi độ xuân về hoa lại xòe cánh bừng nở những cánh trắng, mỏng manh thắp sáng núi rừng; hương hoa xoắn xuýt trong làn gió thoảng bên sắc trắng tinh khôi, dịu dàng rung rinh như muôn ngàn cánh bướm, hoa có vị ngọt thơm man mác nhưng khi lìa cành là héo tàn rất nhanh. Khi những cơn mưa đầu mùa rơi xuống gọi chồi non mọc. Những chiếc lá nhỏ xinh hình trái tim xanh biếc che chở cho những quả non. Khi cơn gió tây khô rát thổi về là lúc quả đã già khô, tự tách hạt phát tán theo gió mọc khắp nơi trên các vạt rừng thưa. Người Thái nơi đây đặt cho loài cây đó là mang tên nàng Ban như để ghi nhớ cho một mối tình chung thủy, sắt son của đôi trai gái dù chết cũng không lìa nhau. Hoa Ban lưu giữ những tinh hoa của núi rừng đại ngàn, của thiên nhiên ban tặng con người; những chủ nhân của miền đất, của loài hoa này đã sáng tạo ra những giá trị văn hóa phong phú giàu sắc thái bản địa từ hoa Ban, cây Ban đó là giá trị văn hóa ẩm thực, những tri thức dân gian về dự báo thời tiết và các bài thuốc chữa bệnh từ cây Ban; Mùa xuân du khách nô nức lên với Điện Biên; trở về với cội nguồn thiêng của dân tộc để được thắp hương, dâng hoa tưởng niệm các anh hùng, liệt sỹ, những đồng bào tử nạn trong chiến tranh, ôn lại trang sử hào hùng của dân tộc. Du khách lên với Điện Biên vào những ngày xuân đi trên từng tấc đất thấm máu cha ông năm xưa trong âm vang sông núi đất trời Điện Biên và được đắm chìm trong sắc hoa Ban giữa phố phường, bản làng, núi rừng Điện Biên trắng ngần mang sắc xuân thắm đẹp cho đời cùng với những cơn gió ùa về trong lòng phố núi như kể mãi những huyền thoại tình yêu của đôi trai gái gắn với truyền thuyết hoa Ban và đâu đó ngân lên khúc hát: "Về Điện Biên cùng em Câu hát ai vang núi đồi Về Điện Biên cùng em Trong ánh nắng ban mai xuân về hẹn nhau Chan chứa yêu thương giữa núi rừng hoa Ban trắng..."